ΣΤΟΝ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟ ΒΑΣΙΛΗ ΜΠΕΝΕΚΟ.

Διαδικτυακή Eφημερίδα Παναιτωλική.

Με αφορμή το βιβλίο: ΣΟΥΡΜΕΛΙΝΑ. Η χήρα …του Καζαντζάκη

-Kυρία Αγγέλη, πρόσφατα εκδώσατε ένα ακόμη βιβλίο. Αυτή τη φορά για τη χήρα γυναίκα, τη Σουρμελίνα, στο έργο του Καζαντζάκη. Παρακολουθώ ότι και τα δημοσιευμένα άρθρα και τα βιβλία σας αναφέρονται κυρίως σε γυναίκες. Αγρότισσες, καπνεργάτριες, αγωνίστριες, υφάντριες, χήρες κ.λπ. Πώς εξηγείτε αυτό το ενδιαφέρον σας;

Κύριε Μπενέκο, σωστά παρατηρήσατε. Γράφω κυρίως για την αγρότισσα γυναίκα, την καπνεργάτρια, τη γυναίκα του μόχθου, τη χήρα κ.λπ. Κατάγομαι από ένα αγροτικό χωριό του Ξηρομέρου, το Μαχαιρά. Τα βιώματα και οι μνήμες μου από τον τόπο καταγωγής μου είναι έντονα. Η ίδια βίωσα τον αγώνα μιας αγροτικής οικογένειας στα καπνοχώραφα και τα βοσκοτόπια της περιοχής. Παρατήρησα τη σκληρή εργασία ανδρών και γυναικών στην καπνοκαλλιέργεια και στα κοπάδια του Ξηρομέρου. Χαράχτηκε ανεξίτηλα στη μνήμη μου ο Κόσμος της Εργασίας! Κυρίως οι γυναίκες! Οι γυναίκες εκτός από τις εργασίες στο χωράφι είχαν εξολοκλήρου σχεδόν την φροντίδα των παιδιών, του σπιτιού, της οικογένειας… Με τη γραφή μου, σ’ αυτές τις γυναίκες θέλω να αποτίσω ελάχιστο φόρο τιμής!

Όταν, ώριμη πια, εκπόνησα την Διδακτορική διατριβή μου με θεματική τον Καπνό, κατέγραψα προφορικές μαρτυρίες κυρίως από γυναίκες του καπνού… Μέσα από τη μελέτη και ερμηνεία αυτών των συνεντεύξεων προκύπτει ο μόχθος των εργατριών στα καπνομάγαζα-καπναποθήκες του Αγρινίου. Προσφυγικής καταγωγής οι περισσότερες καπνεργάτριες, χάρη στη σκληρή εργασία τους στα καπνά, μπόρεσαν να ριζώσουν στην πόλη, να στηρίξουν την οικογένειά τους, να αναστήσουν τα παιδιά τους, όπως λένε χαρακτηριστικά.

-Μετά τις αγρότισσες και καπνεργάτριες, πώς πήγατε στις γυναίκες του Καζαντζάκη;

Είμαι Φιλόλογος, όπως γνωρίζετε. Διδάσκω Ν. Καζαντζάκη στους μαθητές μου. Αποσπάσματα από τα βιβλία του: Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά και Αναφορά στον Γκρέκο, που ανθολογούνται στα βιβλία Νεοελληνικής Λογοτεχνίας.

Επέλεξα πάλι τις γυναίκες. Τη μάνα του Καζαντζάκη, τις Γυναίκες … του Ζορμπά, την Ορτάνς, τη χήρα…

-Αναθέτετε σημαντικές εργασίες στους μαθητές σας, όπως διαβάζω στην εισαγωγή του βιβλίου σας. Πέρα από τις συνηθισμένες θα λέγαμε.

Πριν ακόμη καθιερωθεί επίσημα από τo Υπουργείο Παιδείας η Δημιουργική γραφή προέτρεπα τα παιδιά να γράφουν δικά τους κείμενα με αφορμή το κάθε μάθημα. Αρκετές φορές δημοσιεύονταν αυτά τα έργα των παιδιών και ταξίδευαν στο διαδίκτυο. Έτυχε να φτάσουν και στη Γενεύη, στον Πρόεδρο της Διεθνούς Εταιρείας Φίλων Νίκου Καζαντζάκη (Δ.Ε.Φ.Ν.Κ.) κύριο Γεώργιο Στασινάκη. Διάβασε τη γραφή των μαθητών/τριών και μου έστειλε e-mail. Έτσι γνωριστήκαμε. Όταν ήρθε στο Αγρίνιο, στις 23 Οκτωβρίου 2019, σε εκδήλωση που οργάνωσε ο Δήμος Αγρινίου για τον Ν. Καζαντζάκη, τον κάλεσα και στο 2^ο Γυμνάσιο Αγρινίου. Με μεγάλη χαρά δέχτηκε την πρόσκληση, ήρθε στο σχολείο και μίλησε στα παιδιά για τον Καζαντζάκη. Ήταν μια πολύ σημαντική διάλεξη και οι μαθητές ανταποκρίθηκαν με ενδιαφέρον και διάθεση για συζήτηση. Στο τέλος ενθουσιασμένος ο κ. Στασινάκης είπε να γράψουν μια εργασία οι μαθητές μας και οι καλύτερες θα βραβευτούν από τη Δ.Ε.Φ.Ν.Κ. Αυτή ήταν η αφορμή να περάσουμε στη μελέτη ολόκληρων των βιβλίων του Καζαντζάκη! Το επόμενο βήμα ήταν η παρουσίαση των βιβλίων και η γραφή εργασιών εμπνευσμένων από τους ήρωες του μεγάλου συγγραφέα. Κυρίως τις γυναίκες.

-Το νέο βιβλίο αναφέρεται στη χήρα Σουρμελίνα. Πώς σκεφτήκατε να μελετήσετε αυτό το πρόσωπο;

Για τη θέση της χήρας γυναίκας έχω έντονα βιώματα από τη συντηρητική κοινωνία του Ξηρομέρου. Επίσης, έχω ακούσματα πολλά. Ακόμη και ξηρομερίτικα μοιρολόγια… Ένα γνωστό μοιρολόγι αναφέρει: «Όποια έχασε τον άνδρα της έχασε την τιμή της…». Ο φυσικός θάνατος του άνδρα ήταν κοινωνικός θάνατος για τη γυναίκα… Νομίζω ότι η ζωή της χήρας σε μια συντηρητική κοινωνία της Κρήτης ήταν όμοια με της ξηρομερίτισσας… Η χήρα του Καζαντζάκη περιθωριοποιείται και τελικά δολοφονείται!

-Η χήρα στο βιβλίο του Ν.Κ. δολοφονήθηκε άγρια. Πώς αντέδρασαν στην ανάγνωση της σκηνής τα παιδιά;

Αγανάκτησαν με την άγρια συμπεριφορά όλης της κοινωνίας απέναντι στη μοναχική γυναίκα. Δεν την υποστήριξαν ούτε οι γυναίκες. Όλοι την καταδίκασαν ως ένοχη για τον πνιγμό ενός νεαρού που την ερωτεύτηκε αλλά εκείνη δεν ανταποκρίθηκε…

Μόνο ο Ζορμπάς, ένας ξένος στο χωριό, προσπάθησε να την σώσει, αλλά δεν τα κατάφερε. Ο Μαυραντώνης της πήρε το κεφάλι με μια μαχαιριά.

Δεν σοκάρονται τα παιδιά στην ανάγνωση του αποσπάσματος του βιβλίου. Διαμαρτύρονται, αγανακτούν, καταδικάζουν τα ήθη της εποχής… Στις μέρες μας, το 2024, τα παιδιά βλέπουν και ακούνε άγριες γυναικοκτονίες που συμβαίνουν και συγκλονίζουν το πανελλήνιο! Η γυναικοκτονία δυστυχώς είναι ένα διαχρονικό φαινόμενο…

-Διαβάζουν σήμερα τα παιδιά εξωσχολικά βιβλία; Καζαντζάκη και άλλους συγγραφείς;

Τα παιδιά στην πλειοψηφία τους, δυστυχώς, δεν διαβάζουν βιβλία. Χρειάζεται μεγάλη προσπάθεια από τον εκπαιδευτικό να πείσει τον έφηβο να διαβάσει λογοτεχνικά βιβλία, αν δεν έχει συνηθίσει από την προσχολική του ηλικία… Λίγα παιδιά διαβάζουν με προθυμία, ευτυχώς, ολόκληρο βιβλίο. Όλα όμως εκφράζουν τον θαυμασμό τους για τους συμμαθητές τους που διαβάζουν, παρουσιάζουν βιβλία και αξιόλογες εργασίες! Ελπίζω όλο και περισσότερα να ακολουθήσουν το καλό παράδειγμα των μελετηρών παιδιών…

-Οι γονείς των μαθητών σας πώς βλέπουν την προσπάθεια που κάνετε για να καλλιεργήσετε τη φιλαναγνωσία;

Με τους γονείς έχουμε μια πολύ καλή σχέση και συνεργασία. Αρκετές φορές μου εκφράζουν ευχαριστίες για την προσφορά μου στα παιδιά τους… Αυτή είναι μια ηθική αμοιβή για μας τους εκπαιδευτικούς!

Πολλές φορές και οι ίδιοι οι μαθητές μας εκφράζουν την ευγνωμοσύνη τους για τις γνώσεις και τις αξίες που τους παρέχουμε. Θα σας αναφέρω μια περίπτωση: Πριν μερικές ημέρες, η σημαιοφόρος του σχολείου μας, άριστη μαθήτρια η Μαρία Παππά ήρθε κοντά μου, πριν βγω από την αίθουσα, και μου είπε: «Ευχαριστώ πολύ, κυρία, για όσα μας διδάξατε! Ευχαριστώ πολύ για τις ευκαιρίες που μας δώσατε (δημιουργική γραφή, συμμετοχή σε διαγωνισμούς κ.ά.). Ευχαριστώ πολύ που οι εργασίες μου συμπεριλαμβάνονται στα βιβλία που εκδώσατε στο σχολείο μας…».

Και στο τέλος πρόσθεσε: «Κυρία, και του χρόνου, αν αναθέσετε κάποια προαιρετική εργασία στους μαθητές σας, σας παρακαλώ, ενημερώστε με. Θέλω να συμμετέχω και εγώ! Μην με ξεχάσετε!».

Υπάρχει πιο αγνή, πιο ωραία, πιο συγκινητική αναγνώριση του έργου μας και της προσφοράς μας από την ευγνωμοσύνη μιας μαθήτριας; Αυτή για μένα είναι η καλύτερη Αξιολόγηση του έργου μου και της κατάθεσης ψυχής που κάνω επί σειρά ετών! Σας το αναφέρω και συγκινούμαι…

Εικόνα: Η μαθήτρια Μαρία Παππά με χαρά παρέλαβε το βιβλίο μας…

-Πραγματικά είναι πολύ συγκινητικό αυτό που μας αναφέρετε! Αφιερώνετε το βιβλίο στους μαθητές και μαθήτριές σας… Είναι πολύ όμορφο και αυτό.

Ναι. Πιστεύω ότι οι νέοι με αρχές και Παιδεία, σαν τη Μαρία, θα αλλάξουν τον κόσμο. Θα δημιουργήσουν έναν καλύτερο κόσμο…

«Θα ’ρθει καιρός που θ’ αλλάξουν τα πράματα. 

Να το θυμάσαι Μαρία…», γράφει η Κατερίνα Γώγου και δανείζομαι τους στίχους της… 

Εικόνα: Η μαθήτρια Αναστασία Σκορδοπούλου συμμετείχε με εργασία και σκίτσο για τη χήρα …

-Μπορείτε να μας δώσετε μια συνοπτική παρουσίαση του βιβλίου;

Το βιβλίο προλογίζει η Φιλόλογος Ελένη Μπρούτα.

Ακολουθεί η Εισαγωγή μου σχετικά με το πώς γράψαμε αυτό το βιβλίο με τους μαθητές-τριες.

Το Κύριο μέρος είναι αφιερωμένο στη χήρα Σουρμελίνα. Αξιόλογες εργασίες, μαθητών/τριών και η δική μου, περιγράφουν και αξιολογούν τη γυναίκα που έχει πρωταγωνιστικό ρόλο στο βιβλίο του Καζαντζάκη, καθώς και τη συμπεριφορά των άλλων προς αυτή… «Η χήρα στιγματίστηκε, κατηγορήθηκε και αποκεφαλίστηκε για την ανδρική λαγνεία και τη θέλησή της να είναι ελεύθερη και να επιλέγει το σύντροφό της. Η ενοχοποίηση του θύματος υπάρχει τόσο στη μυθολογία και στη λογοτεχνία, όσο και στην πραγματική ζωή… Η γυναικοκτονία, δυστυχώς, δεν συμβαίνει σε μια μυθοπλασία και σε ένα απομακρυσμένο χωριό, συμβαίνει και σήμερα στην επαρχία αλλά και στα αστικά κέντρα…», σας διαβάζω από την εργασία μου…

Αντί Επιλόγου επέλεξα ένα Ξηρομερίτικο μοιρολόγι που αναφέρεται στη δύσκολη θέση της χήρας γυναίκας και στον άδικο σχολιασμό που δέχεται. Ενδεικτικοί είναι οι στίχοι:  

…Η χήρα μέσα κάθεται, κι όξω την κουβεντιάζουν

Αν περπατήσει ταπεινά, της λεν πως καμαρώνει,

αν περπατήσει ογλήγορα, της λεν πως εζουρλάθη,

κι αν κουβεντιάσει μ’ άλλονε, της λεν άντρα γυρεύει,

κι αν γνέθει και τη ρόκα της, της λεν πως προίκα φτιάνει,

κι αν αρρωστήσει και καμμιά, της λεν παιδί θα κάμει.

Πρόκειται για ένα πολύ γνωστό μοιρολόγι που έλεγαν «τραγουδούσαν» οι μοιρολογίστρες, όταν κάποια γυναίκα έχανε τον άνδρα της… Την προειδοποιούσαν για όσα θα ακολουθούσαν από κείνη τη μέρα και ύστερα…

Στο Επίμετρο ανθολογείται απόσπασμα από κείμενο του Καθηγητή Θανάση Αγάθου που αναφέρεται στην κινηματογραφική διασκευή του καζαντζακικού μυθιστορήματος στην ταινία «ZorbatheGreek» 1964. Στον ρόλο της χήρας η Ειρήνη Παπά, η ελληνίδα θεά… Η φωτογραφία της κοσμεί το εμπροσθόφυλλο του βιβλίου μας.

-Κυρία Αγγέλη, Καλοτάξιδο και αυτό το βιβλίο σας! Είναι πολύ τυχεροί οι μαθητές σας! Εύχομαι να συνεχίσετε με το ίδιο μεράκι…

Σας ευχαριστώ πολύ, κύριε Μπενέκο, για τα καλά σας λόγια!

Εικόνες των βιβλίων που αναφέρονται σε γυναίκες … του Καζαντζάκη: