από την εγκατάσταση των αλλοδαπών στην Ελλάδα

Την καθοριστική συμβολή των αλλοδαπών στην επιβράδυνση της πληθυσμιακής συρρίκνωσης μεγάλου τμήματος της ελληνικής υπαίθρου και δευτερευόντως στη δημογραφική ενίσχυση των πλέον δυναμικών γεωγραφικών ενοτήτων της χώρας μας, καταδεικνύει μελέτη του καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Βύρωνα Κοτζαμάνη για το κατά πόσο επηρέασαν οι αλλοδαποί τη δομή του πληθυσμού της χώρας ανά φύλο και ηλικία.
    Η συμβολή των αλλοδαπών, σε εθνικό επίπεδο, ήταν ισχυρότερη στη γεννητικότητα (στον βαθμό που το ποσοστό των αλλοδαπών στο σύνολο των γεννήσεων αγγίζει το 20% την πενταετία 2005-2010) ως και στα φυσικά ισοζύγια της ίδιας περιόδου.
    Οι δημογραφικές επιπτώσεις από την εγκατάσταση των αλλοδαπών λαμβάνουν όμως άλλες διαστάσεις, εάν- εξηγεί ο καθηγητής- μεταβάλλουμε την κλίμακα αναφοράς, καθώς κάτω από τους μέσους εθνικούς όρους υποκρύπτονται σημαντικές διαφοροποιήσεις.
    Ειδικότερα, σε χαμηλότερη κλίμακα (π.χ. δήμοι), άνιση κατανομή των αλλοδαπών και τα διαφοροποιημένα δημογραφικά τους χαρακτηριστικά, ανάλογα με την ομάδα χωρών προέλευσής τους, συνέτειναν στη δημιουργία ενός σύνθετου παζλ, αναδεικνύοντας το σημαντικό τους ρόλο στη διαμόρφωση του δημογραφικού προφίλ τμήματος των δήμων της χώρας μας.
    Ταυτόχρονα, με δεδομένη τη σχετική νεανικότητά τους, η συμβολή τους υπήρξε σε περιορισμένο αριθμό χωρικών ενοτήτων σημαντικότατη στη μεταβολή τόσο του ποσοστού των οικονομικά ενεργών στις ηλικίες 15-64 ετών όσο και στην επιβράδυνση της γήρανσης, καθώς στην ομάδα αυτή των δήμων η εγκατάστασή τους συνέτεινε αφενός μεν στην πτώση της μέσης ηλικίας, αφετέρου δε στη μείωση του ποσοστού των ηλικιωμένων.
    Επιπροσθέτως, η συμβολή τους τόσο στον πληθυσμό των γυναικών αναπαραγωγικής ηλικίας όσο και στη γεννητικότητα ήταν καθοριστική σ' ένα μικρό σχετικά αριθμό ενοτήτων, καθώς στους δήμους αυτούς τουλάχιστον 1 στις 5 γυναίκες είναι αλλοδαπή και το ποσοστό των γεννήσεων αλλοδαπών παιδιών υπερβαίνει το 25% την πενταετία 2005-2010.
    Ακόμη, οι επιπτώσεις από την εγκατάστασή τους ήταν ισχυρότατες στα φυσικά ισοζύγια (γεννήσεις-θάνατοι) του 1/3 των ελληνικών δήμων, όπου απεγράφη το 2001 το ήμισυ του πληθυσμού της Ελλάδας: στους δήμους αυτούς οι αλλοδαποί, έχοντας πάντοτε, εξαιτίας της νεανικότητάς τους, θετικά ισοζύγια γεννήσεων- θανάτων, συνέβαλαν καθοριστικά τόσο στα θετικά συνολικά φυσικά ισοζύγια συγκεκριμένων διοικητικών ενοτήτων, όσο και στον περιορισμό των αρνητικών τους τιμών.
    Πιο αναλυτικά, με δεδομένες τις τάσεις γήρανσης του ελληνικού πληθυσμού, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η εκτίμηση των επιπτώσεων από τη μαζική εισροή νεανικών κυρίως πληθυσμών αλλοδαπών στην χώρα μας στη δομή του πληθυσμού ανά ηλικία, και ειδικότερα στη μέση ηλικία του πληθυσμού και στα ποσοστά του πληθυσμού των άνω των 65 ετών.
    Όσον αφορά το πρώτο κριτήριο, διαπιστώνουμε- επισημαίνει ο κ. Κοτζαμάνης- ότι, όπως ήταν αναμενόμενο, η εγκατάσταση των αλλοδαπών οδήγησε σε πτώση της μέσης ηλικίας του πληθυσμού στο σύνολο δήμων, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων.
    Φυσικά, διευκρινίζει ο καθηγητής, η οφειλόμενη στους αλλοδαπούς αυτή πτώση είναι σαφώς διαφοροποιημένη στον χώρο. Είναι περιορισμένη στην πλειοψηφία των δήμων και ειδικότερα στους υπερ-γηρασμένους δήμους της ορεινής ηπειρωτικής Ελλάδας.
    Αντιθέτως, στην πλειοψηφία των δήμων των νομών Αργολίδας-Αττικής, Βοιωτίας- Φθιώτιδας, Μαγνησίας- Λαρίσης, στους ομόρους της Αλβανίας δήμους, ως και σ' αυτούς του νοτίου τμήματος της Πελοποννήσου (και δευτερευόντως σε ορισμένα νησιά του Αιγαίου), η εγκατάσταση των αλλοδαπών επηρέασε σημαντικά τη μέση ηλικία του συνολικού πληθυσμού, προκαλώντας την πτώση της 1,5 έως και 5,5 έτη.
    Όσον αφορά το δεύτερο κριτήριο, την συμβολή δηλαδή των αλλοδαπών στο ποσοστό των ηλικιωμένων ατόμων (>65 ετών), οι επιπτώσεις στη μεταβολή του ειδικού βάρους της ομάδας αυτής σε εθνικό επίπεδο ήταν περιορισμένη, καθώς οι εντασσόμενοι σ' αυτήν αλλοδαποί αποτελούν μόνον το 3,5% του συνολικού πληθυσμού (και μόλις το 1,5% του πληθυσμού 65 ετών και άνω).
    Ισχύει όμως αυτό και σε μικρότερες κλίμακες (π.χ. σε επίπεδο Δήμων); Η εγκατάσταση των αλλοδαπών, σύμφωνα με τον καθηγητή, προφανώς προκάλεσε παντού την πτώση του ειδικού βάρους της ομάδας 65 ετών και άνω.
    Στο περίπου 1/2 των εξεταζόμενων ενοτήτων, στην τεράστια πλειοψηφία των οποίων το ποσοστό των αλλοδαπών είναι περιορισμένο (65 ετών μικρότερη του 1%).
    Αντιθέτως, στο 1/4 σχεδόν των δήμων (δήμων, όπου το ποσοστό των αλλοδαπών στον συνολικό πληθυσμό ήταν συνήθως διπλάσιο του μέσου εθνικού όρου) η συμβολή τους μπορεί να χαρακτηρισθεί ως σημαντική, καθώς οδηγούν στη συρρίκνωση του ειδικού βάρους των ηλικιωμένων από 2%-8%. Οι δήμοι αυτοί συγκεντρώνονται σε ένα εξαιρετικά μικρό αριθμό νομών (Φθιώτιδας, Βοιωτίας, Φωκίδας και Μαγνησίας, στα σύνορα με την Αλβανία και τέλος στο βορειο-ανατολικό και νότιο τμήμα της Πελοποννήσου).
    Εν κατακλείδι, σύμφωνα με τον κ. Κοτζαμάνη, «τα συμπεράσματα των πρότερων αναλύσεων μας επιτρέπουν να ισχυρισθούμε ότι η μαζική εισροή αλλοδαπών στην χώρα μας επέφερε σημαντικές αλλαγές στον δημογραφικό της χάρτη».
    Μας ωθούν όμως ταυτόχρονα, διευκρινίζει ο καθηγητής, να τονίσουμε την αναγκαιότητα της διερεύνησης των διαστάσεων του «νέου» σχετικά αυτού μεταναστευτικού ρεύματος για την χώρα μας σε «χαμηλές» κλίμακες και την ανεπάρκεια των κυρίαρχων προσεγγίσεων σε επίπεδο χώρας ή περιφέρειας.
    Από την ανάλυση προκύπτει ότι κάτω από μέσους εθνικούς ή περιφερειακούς όρους, συγκαλύπτονται συχνότατα σημαντικά διαφοροποιημένες καταστάσεις, που ορίζουν τόσο τις διαστάσεις όσο και τη φύση του φαινομένου (και κατ' επέκταση δεν είναι δυνατόν να μην λαμβάνονται υπόψη από τους έχοντες την ευθύνη -τόσο σε εθνικό, όσο και τοπικό επίπεδο-, της λήψης μέτρων πολιτικής).
    Από τη μελέτη προκύπτει ακόμη ότι οι αλλοδαποί δεν αποτελούν ένα ενιαίο σύνολο και δεν είναι δυνατόν να προσεγγίζονται ως τέτοιο.
    Οι διαφορές τους π.χ. όσον αφορά τα δημογραφικά τους προφίλ είναι εντονότατες και σε μεγάλο βαθμό προσδιορίζονται από την χώρα προέλευσής τους (το κοντινό παρελθόν της, το πρόσφατο επίπεδο οικονομικής και κοινωνικής της ανάπτυξης, τη θέση της στον διεθνή καταμερισμό της εργασίας) και, κατ' επέκταση, το ειδικό βάρος των αλλοδαπών σε δυο διαφορετικούς δήμους (το ίδιο π.χ ποσοστό των αλλοδαπών στον συνολικό ή ακόμη στον ενεργό πληθυσμό τους) είναι δυνατόν να υποκρύπτει τελείως διαφορετικά προφίλ (δημογραφικά, εκπαιδευτικά, κοινωνικά, οικονομικά).
    Ως εκ τούτου, καταλήγει ο κ. Κοτζαμάνης, η ανθρωπογεωγραφία των αλλοδαπών παρουσιάζει όλο και μεγαλύτερο ενδιαφέρον και επιβάλει, εκτός των άλλων, την αποτύπωση σε όλα τα χωρικά επίπεδα του πλήθους, του ειδικού βάρους, της σύνθεσης και των χαρακτηριστικών τους (δημογραφικών, οικονομικών, κοινωνικών, πολιτισμικών), στο βαθμό που "ισόποσα μεγέθη" έχουν (ή αποκτούν) διαφορετικό ειδικό βάρος και συχνότατα διαφοροποιούνται "ποιοτικά".
    Σύμφωνα με τον καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, έντονο ενδιαφέρον θα παρουσιάζει από εδώ και πέρα, η αδύνατη -προς το παρόν, λόγω της έλλειψης χρονολογικών σειρών και του προσφάτου χαρακτήρα της μετανάστευσης στην χώρα μας- διαχρονική εξέταση των μεταβολών στον χώρο, στο βαθμό που τα συμπεράσματά της θα δώσουν σαφείς ενδείξεις για τις τάσεις και τις προοπτικές των εμπλεκόμενων, ένθεν κι ένθεν, μερών.