ΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ,  ΤΑ ΕΘΝΙΚΑ ΚΡΑΤΗ ΘΑ ΠΡΟΚΑΛΕΣΟΥΝ ΠΟΛΕΜΟΥΣ

Ρόμπερτ Κάπλαν - VS Τόμας Φρίντμαν -δυο αντιλήψεις για την παγκοσμιοποίηση

Ο Ρόμπερτ Κάπλαν και ο Τόμας Φρίντμαν είναι τα δυο άκρα αντίθετα. Τουλάχιστον όσον αφορά την παγκοσμιοποίηση και τις συνέπειές της, για τις οποίες αμφότεροι συγγράφουν και αρθρογραφούν: Ο πρώ­τος στο «Atlantic Monthly» και ο δεύτερος στους «New York Times». Σύμφωνα με το περιοδικό «Foreign Policy» που φιλοξένησε το διάλογο ασυμφωνίας τους, οι κοσμοαντιλήψεις τους διαφέρουν μεταξύ τους όσο ένα μόντεμ από μία ξιφολόγχη.

Ενισχύεται, λοιπόν, το κράτος ή πρόκειται να καταστραφεί στη διαδικασία της παγκοσμιοποίησης; Πρέπει να αναμένουμε περισσότερη πρό­οδο και δημοκρατία ή αστάθεια και ανατα­ράξεις; Η φτώχεια ή η ανάπτυξη οδηγεί σε εξεγέρσεις; Οι μεγάλες οικονομικές αλλαγές προκαλούν ένταση του θρησκευτικού συναισθήματος; Τα τζινς, το σούσι και η ταντούρι πίτσα προσφέρουν επιχειρήματα στις αντιμαχόμενες πλευρές, όπως άλλωστε και η δημογραφία, ο ανούσιος γραφειοκρατικός δεσποτισμός που απει­λεί την Ευρωπαϊκή Ένωση, οι γιγάντιες εκκλησίες στις μεσοδυτικές Πολιτείες των ΗΠΑ και...ο Πρόεδρος Μουγκάμπε Ζιμπάμπουε. Το ματς αρχίζει...

Ρόμπερτ Κάπλαν - Τόμας Φρίντμαν

Ο Τόμας Φρίντμαν είναι ο συγγραφέας του βιβλίου «Το λέξους και η Ελιά» που κυκλοφορεί και στα Ελληνικά. Το τελευταίο βιβλίο του Ρόμπερτ Κάπλαν τιτλοφορείται «Η Πολιτική του Πολεμιστή: Γιατί η Ηγεσία απαιτεί ένα Άθεο  Ήθος» ("Warriors Politics: Why Leadership  Demands a Pagan Ethos" New York, Random House, 2002). Στα ελληνικά έχει μεταφραστεί το προηγούμενο βιβλίο του «Η επερχόμενη αναρχία».

ΤΟΜΑΣ ΦΡΙΝΤΜΑΝ

Δυνατότητες

Τι είναι παγκοσμιοποίηση; Η σύντομη απάντηση είναι η ολοκλήρωση όλων με όλα τα άλλα. Ένας πληρέστερος ορισμός είναι η ολοκλήρωση των αγορών, του χρηματοπιστωτικού συστήματος και της τεχνολογίας με τρόπο που συρ­ρικνώνει τον κόσμο από μεσαίο σε μικρό μέγεθος. Η παγκοσμιοποίηση επιτρέπει σε καθένα από μας, όπου κι αν ζει, να φτάνει μακρύτερα στον κόσμο, ταχύτερα, βαθύτερα και φθηνότερα από ποτέ άλλοτε και ταυτόχρονα επιτρέπει στον κόσμο να φθά­νει μέσα στον καθένα από μας μακρύτερα, ταχύτερα, βαθύτερα και φθηνότερα από ποτέ άλλοτε.

Πιστεύω ότι αυτή η διαδικασία κατευθύνεται σχεδόν εξ ολοκλήρου από την τεχνολογία. Υπάρχει μια αντίληψη στη στρατηγική θεωρία ότι οι δυνα­τότητες δημιουργούν προθέσεις. Με άλλα λόγια, αν δώσεις στους ανθρώπους Β-52, θα βρουν τρό­πους να τα χρησιμοποιήσουν. Αυτή τη αντίληψη είναι πολύ χρήσιμη και όταν σκεφτόμαστε για την παγκοσμιοποίηση. Αν έχω έ­να κινητό τηλέφωνο που μπορεί να καλεί με μηδέν κόστος σε 180 χώρες του κόσμου, τότε πράγματι θα καλέσω σε αυτές τις χώρες. Αν έχω πρόσβαση στο Ιντερνέτ και μπορώ να κά­νω μπίζνες online, με παγκόσμιους προμηθευτές, πελάτες και ανταγωνιστές, τότε θα είμαι κι εγώ παγκόσμιος. Και θα είμαι παγκόσμιος είτε υπάρ­χει συμφωνία του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου είτε όχι.

Κρίση

Τι θα συνέβαινε αν φτάναμε σε μια κρίση, όπως η τρομοκρατία ή μια μεγάλη χρηματοπιστωτική κρί­ση και τα πράγματα άρχιζαν να κινούνται αντί­στροφα; Οι άνθρωποι θα έλεγαν «Φέρτε πίσω τα τείχη!». Αυτή θα ήταν όμως, το ξέρω, μια ιδιαίτερα καθοριστική στιγμή για μας, γιατί τότε θα ξυπνούσαμε όλοι και θα συνειδητοποιούσαμε τελικά ότι η τεχνολογία έχει ήδη καταστρέψει τα τείχη - ότι οι τρομοκράτες της 11^ης Σεπτεμβρίου έκαναν τις κρατήσεις τους στο Travelocity.com.

ΡΟΜΠΕΡΤ ΚΑΠΛΑΝ

Τα άσχημα νέα

Σήμερα όλα επιδρούν σε όλα τα άλλα - ε­πιδημίες στην Αφρική, μαντράσας στο Πακιστάν - αλλά δεν υπάρχει ακόμη τίποτε που να μοιάζει με παγκόσμιο λεβιάθαν ή μια συγκεντρωτική δύναμη. Ο κόσμος έρχεται πλησιέστερα, αλλά η διεθνής γραφειοκρατία στην κορυφή του είναι τόσο παιδαριώδης και υποανάπτυκτη που δεν μπορεί να χειριστεί την αυξανόμενη αστά­θεια. Και περισσότερη πολυπλοκότητα όντως οδηγεί σε περισσότερη αστάθεια. Σήμερα έχουμε διάφορους παράγοντες που κατευθύνουν αυτή τη σχέση. Πρώτον, βλέπουμε «εξογκώματα» νεολαίας σε πολ­λές από τις πιο ασταθείς χώρες, Η γήρανση του πληθυσμού δεν με απασχολεί για τα επόμενα 5-10 χρόνια. Αλλά ανησυχώ για τις πολλές χώρες ή περιοχές όπως η Δυτική Όχθη, η Γάζα, η Νιγηρία, η Ζάμπια και η Κένυα όπου μέσα στα επόμενα 20 χρόνια ο πληθυσμός των νέων άνεργων ανδρών στις ηλικίες 14-29 πρό­κειται να αυξηθεί.

Πλήγματα

Όπως το βλέπουμε και στην τηλεόραση, αυτοί ακρι­βώς είναι οι φορείς της πολιτικής αναταραχής οπου­δήποτε. Ένας άλλος παράγοντας είναι η σπανιότητα των πόρων - για παράδειγμα, το διαθέσιμο πόσιμο νε­ρό στη Μέση Ανατολή πρόκειται να μειωθεί σημαντικά μέσα στα επόμενα 25 χρόνια. Αθροίζοντάς τις, αυ­τές οι κατευθυντήριες δυνάμεις οδηγούν σε παρά­πλευρα πλήγματα, όπως στις επιθέσεις της 11^ης  Σεπτεμβρίου. Τέτοιο πλήγμα θα μπορούσε επίσης να είναι ένα περιβαλλοντικό γεγονός, όπως ένας σει­σμός σε πυκνοκατοικημένη περιοχή σαν την Αίγυπτο ή την Κίνα, που θα οδηγούσε στην απομάκρυνση ενός στρατηγικού καθεστώτος.

Στο Βιβλίο του «Το Λέξους και η Ελιά», ο Τομ έγραψε ότι η παγκοσμιοποίηση δεν τερματίζει τη γεωπολιτική. Αυτό είναι το κλειδί. Η παγκοσμιοποίηση δεν αποτελεί κατ' ανάγκη καλή είδηση. Είναι απλώς η είδηση. Και οι ειδήσεις θα μπορούσαν να γίνονται όλο ένα πιο επίφοβες, γιατί περισσότερες διασυνδέσεις θα οδηγήσουν σε πολυπλοκότητα πριν οδηγήσουν σε σταθερότητα.

ΤΟΜΑΣ ΦΡΙΝΤΜΑΝ

Κράτος προόδου

Τα θέματα του κράτους και της διακυβέρνησης είναι απολύτως κρίσιμα. Ορισμένοι πιστεύουν ότι το κράτος θα μαραθεί και θα παίζει μικρότερο ρόλο στην εποχή της παγκοσμιοποίησης. Πιστεύω ακριβώς το αντίθετο. Το κράτος θα έχει πολύ μεγαλύτερη σημασία σε ένα παγκοσμιοποιημένο κόσμο. Γιατί; Το πρώτο πράγμα που πρέ­πει να κατανοηθούμε σε σχέση με την παγκοσμιοποίηση είναι ότι, παραδόξως, δεν είναι παγκόσμια. Επιδρά σε διά­φορες περιοχές με διαφορετικούς τρόπους και συνδέει διάφορες χώρες με διαφορετικούς τρόπους επίσης.

Παρόλα αυτά κάθε τμήμα του κόσμου, άμεσα ή έμμεσα, με κάποιο τρόπο παγκοσμιοποιείται. Σε αυτό το πλαίσιο, το κράτος έχει μεγαλύτερο βάρος όχι μικρότερο. Αν χρησιμοποιούσα μια εικόνα για να περιγράψω το κράτος - περι­λαμβανομένων των πολιτικών θεσμών, δικαστηρίων, υπηρεσιών επιτήρησης, όλου του συστήματος διακυβέρνησης - θα έλεγα ότι είναι σαν μια πρίζα: η πρίζα που η χώρα χρησιμοποιεί για να συνδεθεί με την παγκοσμιοποίηση. Αν η πρίζα αυτή είναι διαβρωμένη, διεφθαρμένη ή τα σύρματα δεν είναι συνδεδεμένα η ροή ανάμεσα στη χώρα και το παγκόσμιο σύστημα - αυτό που αποκαλώ «ηλε­κτρονικό κοπάδι» - θα είναι πολύ στρεβλή και τα αποτελέσματα αυτής της στρεβλότητας θα γίνουν αισθητά.

Το μικρό μυστικό σε σχέση με την παγκοσμιοποίηση - και πολλές χώρες χρειάζονται μεγάλο χρονικό διάστημα για να το ανακαλύψουν- είναι ότι ο τρόπος για να πετύχεις σε αυτή είναι να εστιάσεις στα θεμελιώδη. Πρόκειται για το κράτος δικαίου, την καλή διακυβέρνηση, την οικοδόμηση θεσμών, τα ελεύθερα μέσα ενημέρωσης και τη διαδικασία εκδημοκρατισμού.  

ΡΟΜΠΕΡΤ ΚΑΠΛΑΝ

Κράτος πολέμου

Θυμηθείτε ότι η φτώχεια δεν οδηγεί σε επαναστάσεις - η ανά­πτυξη οδηγεί. Οι επαναστάσεις στο Μεξικό και τη Γαλλία ήρθαν μετά α­πό χρόνια έντονης και δυναμικής οικονομικής ανάπτυξης, αστυφιλίας και με­τακινήσεων πληθυσμών. Ακριβώς αυτό που παρατηρούμε τα τελευταία 10 χρόνια: απί­στευτο δυναμισμό και μεσαίες τάξεις να ανα­δύονται στην Κίνα, την Ινδονησία και τη Βραζιλία. Η ανάπτυξη αυτή δεν πρόκειται όμως να οδηγήσει αυτόματα σε δυτικογερμανικού τύπου δημοκρατίες. Κάποια στιγμή ενδεχομένως, αλλά μέσα στα επόμενα 20 ή 30 χρόνια θα δοκιμαστούν από ολοένα περισσότερες αναταράξεις.

Βεβαίως μέρος του προβλήματος σε ορισμένα κράτη είναι ότι αποτελούν κράτη μόνο κατ' όνομα. Στη Βόρεια Αφρική, για παράδειγμα, είναι ορατή η διαφορά ανάμεσα στην Αίγυπτο, το Μαρόκο και την Τυνησία από τη μία, που είναι αρχαίοι πολιτισμοί και κράτη αιώνων και την Αλγερία και τη Λιβύη από την άλλη που συγκροτήθηκαν ως κράτη σχετικά πρόσφατα. Ας μη μιλήσουμε όμως για την Αφρική, ας μιλήσουμε για την Ευρώπη. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση βλέπουμε ταυτόχρονα μια βαθμιαία ανάπτυξη της υπερδομής και μια ανάδυση του τοπι­κισμού, την Καταλωνία, τα γερμανικά κρατίδια να διεκδι­κούν και να επιβάλλονται εκ νέου. Και πρέπει να διατυπώσω το ερώτημα: ποιος θα πολεμούσε σήμερα για το Βέλγιο; Ποιος θα πολεμούσε για τη Γερμανία; Συνεπώς, θεωρώ ότι συνολι­κά το κράτος στην Ευρώπη εξασθενίζει. Αν η Ε.Ε. εξελιχθεί σε έναν ανούσιο σαχλό γραφειοκρατικό δεσποτισμό που ενθουσιάζει μόνο τις ανώτερες μεσαίες τάξεις και τους Ευρωκράτες των Βρυξελλών, τότε θα υπάρξει πισωγύρισμα. Γι' αυτό παρα­τηρούνται οπισθοδρομικές εθνικιστικές αντιδράσεις. Εκεί που ο Τομ έχει όμως δίκιο είναι τούτο: τα κράτη κάνουν τους πολέμους. Και εγώ πιστεύω ότι στα επόμενα περίπου 10 χρόνια, μεγάλοι πόλεμοι θα προκληθούν από κράτη.

Ενισχύεται το κράτος ή πρόκειται να καταστραφεί στη διαδικασία της παγκοσμιοποίησης; Πρέπει να αναμένουμε περισσότερη πρόοδο και δημοκρατία ή αστάθεια και αναταράξεις; Η φτώχεια ή η ανάπτυξη οδηγεί σε εξεγέρσεις;

ΤΟΜΑΣ ΦΡΙΝΤΜΑΝ

Η πίτσα

Ο Μπομπ ανέφερε τις αποστάσεις μεταξύ τοπι­κών, εθνικών και περιφερειακών ταυτοτήτων στην Ευρώπη. Η συζήτηση αυτή εγείρει ένα ευρύτερο ζήτημα: θα απο­δειχθεί η παγκοσμιοποίηση απλά αμερικανοποίηση; Ορισμένοι πιστεύουν ότι η ομογενοποίηση δεν θα είναι παρά ε­πιφανειακή. Τα Γιαπωνεζάκια μπορεί να φορούν τζινς και τα δικά μου παιδιά να τρώνε σούσι, αλλά κατά βάθος τα μεν παραμένουν πλήρως Γιαπωνεζάκια και τα δε κλασσικοί Αμερικανοί έφηβοι που λατρεύουν τα χοτ-ντογκς.

Παρόλα αυτά αντλώ κάποια ανακούφι­ση από το γεγονός ότι το πιο δημοφιλές φαγητό σήμερα στον κόσμο δεν είναι το χάμπουργκερ, αλλά η πίτσα. Και τι είναι η πίτσα; Ένα κομμάτι ζύμης που πάνω του κάθε κοινωνία και κοινότητα προ­σθέτει τα δικά της συστατικά και τη δική της κουλτούρα. Στην Ινδία μπορείς να φας ταντούρι πίτσα, στην Ιαπωνία σούσι πίτσα και στο Μεξικό σάλσα πίτσα.

ΤΟΜΑΣ ΦΡΙΝΤΜΑΝ

Η προσευχή

Θα ήθελα να αναφερθώ σε μια πιο ειδική πτυχή του θέματος του πολιτισμού και των αξιών. Ένα από τα κυριότερα στοιχεία της πα­γκοσμιοποίησης υπήρξε η αστικοποίηση. Πριν 50 χρόνια, η Μέση Ανατολή ή­ταν αγροτική περιοχή, η Τύνιδα είχε 200.000 κατοίκους και το Καράτσι 400.000. Σήμερα οι αντίστοιχοι αριθμοί είναι 2 και 9 εκατομμύρια. Αυτή προκάλεσε μια αλλαγή αξιών καθώς και μια πιο «καθαρή», πιο αφηρημένη, πιο ιδεο­λογική μορφή του Ισλάμ. Η ένταση της θρησκείας υπήρξε η απάντηση στη με­γάλη πόλη και την ανωνυμία της. Αυτή είναι άλλωστε και η εξήγηση του γεγονότος ότι στο Κάιρο, τη Δαμασκό ή την Τύνιδα, για παράδειγμα, παρά τη φτώ­χεια και την κακή αστυνόμευση, η εγκληματικότητα βρίσκεται σε χαμηλά επίπεδα, σε αντίθεση με την αστικοποίηση της  Νέας Υόρκης στα μέσα του 19^ου αιώνα. Η θρησκεία προσαρμοζόταν κάθε περίοδο όπου υπήρχαν τεράστιες  οικονομικές αλλαγές -δυναμισμός, ανάπτυξη και αναταραχή. Ένα πιο σύγχρονο παράδειγμα είναι οι μέγα -εκκλησίες στις μεσοδυτικές ΗΠΑ. Οι  διανοούμενοι της  ανατολικής ακτής μπορεί να τις κοροϊδεύουν, αλλά αποτελούν μια κλασσική μορφή προσαρμογής στην οικονομική αλλαγή. Και αυτό που στη Μέση Ανατολή αποκαλούμε φονταμενταλισμό δεν ήταν παρά ένας δαρβινικός τρόπος  αντιμετώπισης της αστικοποίησης. Δυστυχώς  παρείχε επίσης το χώρο επώασης  στην τρομοκρατία.

ΠΑΛΛΑΣ ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ ΑΠΕ -ΜΠΕ