Η πανδημία ως πόλεμος

?°

°F | °C

invalid location provided

Δευτέρα, 13 Απρίλιος 2020 16:06

Κάθε φορά που οι άνθρωποι συναντούσαν το άγνωστο, προσπαθούσαν να το περιγράψουν με γνωστούς όρους, προσθέτοντας όμως το μόριο «σαν». Οι παρομοιώσεις στην Ιστορία δεν χρησίμευσαν, όπως λένε τα λυσάρια των φροντιστηρίων στο μάθημα Eκθεση Ιδεών, επειδή «ο λόγος γίνεται πιο παραστατικός, πιο ζωντανός, εντέλει πιο πειστικός.

Η θέση του συγγραφέα καθίσταται εύληπτη και κατανοητή και διεγείρεται το ενδιαφέρον του αναγνώστη». Η παρομοίωση –άλλοτε επιτυχημένη και άλλοτε αποτυχημένη– ήταν μια προσπάθεια να οριοθετηθεί το παράδοξο, να γίνει οικείο το ανοίκειο. Είναι γνωστό, εξάλλου, το ανέκδοτο με τον Κύπριο που πήγε στη ζούγκλα και όταν επέστρεψε στο χωριό προσπαθούσε να περιγράψει όλα τα θηρία που είδε με βάση τον γάιδαρο, ένα ζώο που ήξεραν όλοι. Oταν έφτασε στον βόα, εξήγησε ότι «είναι σαν τον γάιδαρο με στύση, αλλά χωρίς τον γάιδαρο».

Στη πανδημία του SARS-CoV-2 οι παρομοιώσεις έγιναν βροχή και οι λεκτικές μεταφορές καταιγίδα. «Είμαστε σε πόλεμο», διακήρυξαν οι ηγέτες όλου του κόσμου· «αυτό το διάγγελμα μου θυμίζει το πρώτο που έκανα το 1940, με τη βοήθεια της αδελφής μου», είπε η βασίλισσα της Αγγλίας Ελισάβετ και τελείωσε με τον στίχο ενός τραγουδιού της εποχής «θα συναντηθούμε ξανά»· «θα ζήσουμε το Περλ Χάρμπορ της εποχής μας, τη δική μας 11η Σεπτεμβρίου, μόνο που δεν θα συμβεί σε ένα συγκεκριμένο σημείο, θα συμβεί σε ολόκληρη τη χώρα», είπε ο επικεφαλής της υπηρεσίας δημόσιας υγείας των ΗΠΑ.

Αυτό είναι φυσιολογικό αφού στη συλλογική μνήμη είναι βαθιά εντυπωμένος ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και όχι η πανδημία της ισπανικής γρίπης, ασχέτως αν και οι δύο ήταν παγκόσμια φαινόμενα και είχαν δεκάδες εκατομμύρια θύματα· 75-85 εκατ. ο πόλεμος, 17-50 εκατ. η γρίπη. Δεν οφείλεται στο γεγονός ότι η δεύτερη απέχει πολύ χρονικώς. Μία εικοσαετία χωρίζει τη μία από τον άλλο: πριν από έναν αιώνα είχαμε την επιδημία, πριν από 80 χρόνια μπήκαν οι Γερμανοί στην Πολωνία. Αλλά μόνο τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο διδασκόμαστε στην Ιστορία, γι’ αυτόν διαβάζουμε σε αναρίθμητα βιβλία, αυτόν βλέπουμε σε ντοκιμαντέρ, ταινίες, θεατρικά. Η μεγαλύτερη παγκόσμια πανδημία του 20ού αιώνα πέρασε στα ψιλά της Ιστορίας, ίσως επειδή τότε οι πολίτες όλου του κόσμου δεν βίωναν όπως σήμερα την παγκοσμιότητά της. Δεν υπήρχε Διαδίκτυο ή τηλεόραση· λίγοι διάβαζαν εφημερίδες· η επιστήμη των ιών ήταν πάρα πολύ νέα. Η μεγάλη ασθένεια δεν βιώθηκε ως πανδημία. Ηταν το «κακό που μας βρήκε» στην οικογένεια ή στο χωριό.

Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος στοιχειώνει τη μνήμη της ανθρωπότητας, και δικαίως, γιατί υπήρξε το μέγιστο κακό. Αυτός καθοδηγεί από γεννησιμιού της και την Ευρωπαϊκή Ενωση, η οποία –ας μην το ξεχνάμε– δεν φτιάχτηκε για να μας πάει στον παράδεισο, αλλά να μας αποτρέψει να επαναλάβουμε την κόλαση.

Πρέπει να αλλάξει η Ε.Ε.; Πρέπει. Αλλά αυτό δεν μπορεί να γίνει α λα καρτ και να ισχύει μόνο σε δύσκολους καιρούς, όπως τώρα της πανδημίας. Η αμοιβαιοποίηση π.χ. του (μελλοντικού) χρέους απαιτεί και μεταφορά αρμοδιοτήτων από τα εθνικά κράτη σε δημοκρατικούς, αλλά πανευρωπαϊκούς θεσμούς, οι οποίοι, για να λειτουργήσουν, δεν θα έχουν «εθνικά βέτο». Δηλαδή σε εκείνους τους θεσμούς που σε κανονικούς καιρούς, όταν δεν υπάρχει το αίτημα της «αλληλεγγύης», βρίζουμε...